Św. Bazyli urodził się w 329 roku w Cezarei Kapadockiej (dzisiejsza Turcja) w chrześcijańskiej głęboko religijnej rodzinie. Jego babka Makryna, rodzice: Bazyli i Emmelia, siostra Makryna oraz bracia biskupi: Grzegorz z Nyssy i Piotr z Sebasty zostali zaliczeni do grona świętych. Studiował najpierw w rodzinnej Cezarei (jego ojciec był retorem), następnie w Konstantynopolu i w Atenach, gdzie zaprzyjaźnił się ze św. Grzegorzem z Nazjanzu. Po skończonych studiach św. Bazyli powrócił do rodzinnego domu i w Cezarei wykładał retorykę. Przeżycia związane ze śmiercią brata Naukratiosa i rozpacz matki z tego powodu przyczyniły się do przyjęcia przez niego chrztu w roku 358 (w tamtych czasach często przyjmowali chrzest ludzie dorośli) i podjęcia życia pustelniczego. W latach 359-360 św. Bazyli odwiedził wspólnoty mnisze w Syrii, Palestynie, Egipcie i Mezopotamii, aby poznać zasady ich ascetycznego życia. Po powrocie osiadł w Annesis koło Neocezarei Pontyjskiej, gdzie wraz z przyjaciółmi zbudował klasztor i założył szkołę dla młodzieży oraz organizował wspólnoty zakonne w różnych prowincjach Azji Mniejszej. Po przyjęciu święceń kapłańskich w roku 364 został doradcą Euzebiusza, biskupa Cezarei Kapadockiej, a w 370 r. jego następcą i metropolitą Kapadocji oraz egzarchą (władza ponadmetropolitalna) Pontu.

Św. Bazyli wiele czasu poświęcił pracy nad bardziej precyzyjnym przedstawieniem prawd wiary, zwłaszcza dogmatu o Trójcy Świętej i nauce o Duchu Świętym. Odważnie przeciwstawiał się cesarzowi Walensowi, który propagował arianizm. Św. Bazyli uważał, że obrona wiary chrześcijańskiej przed arianizmem (herezja odmawiająca bóstwa Chrystusowi) jest jednym z jego ważniejszych zadań. Nasz patron pozostawił po sobie wiele dzieł, mianowicie pisma teologiczno-dogmatyczne, pisma ascetyczne, homilie i mowy, listy (zachowało się ich 365). Św. Bazyli opracował liturgię zwaną od jego imienia Liturgią św. Bazylego, a w niej anaforę, czyli modlitwę eucharystyczną. Liturgia ta jest stosowana w Kościołach wschodnich: prawosławnych i katolickich. On też pozostawił opracowaną przez siebie regułę zakonną, którą posługują się siostry i bracia zakonni, tak w prawosławiu, jak też w katolickich Kościołach wschodnich. Św. Bazyli zawsze pamiętał o ubogich. W czasie klęski głodu kazał sprzedawać dobra kościelne, aby za nie kupić chleb głodnym. W Cezarei założył też hospicjum dla pielgrzymów, chorych i starców. Pełen zasług odszedł do Pana 1 I 379 r. Historia nadała mu przydomek Wielki. Został także zaliczony do grona doktorów Kościoła.

W ikonografii przedstawia się św. Bazylego jako ojca Kościoła z gestem błogosławienia, o twarzy ascetycznej, okolonej czarnymi włosami i spiczastą brodą, ubranego w pontyfikalny strój greckiego arcybiskupa.