Interpretacja księgi - znane metody

Istnieją trzy kierunki interpretacji księgi:

1. Alegoryczna

   Opowiadali się za nią rabini żydowscy (Talmud, Targum, Midrasz), Ojcowie Kościoła (Hipolit Rzymski, Orygenes, Ambroży, Cyryl Aleksandryjski), pisarze średniowiecza, i niektórzy teologowie współcześni.
   
   Podstawą tego tłumaczenia jest przekonanie, że tak świecka księga (której sens wyrazowy dotyczy tak świeckiego tematu jak miłość dwojga ludzi do siebie) nie mogłaby wejść do kanonu pism natchnionych gdyby nie miała szerszego znaczenia. Oznacza to, że wszystkie opisy fizycznej piękności oblubieńców, ich uczucia i pragnienia, należy tłumaczyć nie dosłownie, lecz przenośnie i odnosić do Jahwe - Oblubieńca i Izraela - Oblubienicy, a zaistniałą miedzy nimi miłość uważać za duchową i nadprzyrodzoną. Pisarze i egzegeci pierwszych wieków chrześcijaństwa rozciągnęli treść poematu na miłość między: Bogiem i Maryją, Chrystusem i Kościołem, czy Chrystusem i każdą duszą ludzką.
   Argumentami przemawiającymi za taką interpretacją są:
   • literatura prorocka, która w obrazie małżeństwa przedstawia miłość Jahwe do Izraela
   • powaga tradycji judaistycznej, tradycji pierwszych wieków chrześcijaństwa
   • potępienie przez V Sobór Konstantynopolitański (553) poglądów Teodora z Mopsuestii, syryjskiego biskupa (350-428), który twierdził, że Pieśń nad Pieśniami jest utworem świeckim, napisanym przez Salomona dla obrony swego małżeństwa z Egipcjanką
   
   W chrześcijaństwie rozszerzono interpretację alegoryczną PnP do osoby Jezusa Chrystusa, Jego Matki, Kościoła i poszczególnych wiernych. Ojcowie Kościoła wyodrębniali potrójną interpretację alegoryczną:
   1. dogmatyczną: Jahwe – Izrael, Chrystus – Kościół
   2. ascetyczną (mistyczną): Bóg (Chrystus) – dusza
   3. Maryjną: Oblubienica – Maryja
   
   PnP jest jedną z najbardziej używanych ksiąg w liturgii a także przez mistyków chrześcijańskich.
   
   

2. Typiczna

   Interpretacja pośrednia pomiędzy alegoryczna i dosłowną. Jej zwolennicy przyjmują sens literalny PnP, są jednak zdania, że nie wyczerpuje on całej treści księgi, którą należy interpretować w sposób duchowy.
   Osoby, o miłości których mówi PnP są jedynie typami, a zachodzące miedzy nimi związki należy odnieść do relacji jaka istnieje miedzy Jahwe a Izraelem, miedzy Bogiem a ludzkością, Chrystusem i Kościołem.
   PnP ma więc sens podwójny: dosłowny – który odnosi się do małżeństwa, oraz typiczny, który ma na uwadze związek wyższego rzędu.
   Taka interpretacja Pnp rozwinęła się zwłaszcza w średniowieczu. Zakładała ona, że poemat ten miał wyrażać dialog Salomona z żoną ale tak przedstawiony, że można w nim było odnaleźć sens alegoryczny, dotyczący miłości Boga do swego narodu, także Chrystusa do Kościoła.
   
   

3. Malarska

   Podjął się jej urodzony żydowski malarz Marc Chagall. Wyznał on:
   
   Od młodości fascynowała mnie Biblia. Zawsze mi się wydawało i nadal wydaje, że jest największym źródłem poezji wszystkich czasów. Biblia jest jak rezonans natury i tę tajemnicę próbowałem przekazać… Lecz ja Biblii nie czytałem, ja ją śniłem.
   Z tego snu urodziło się pięć obrazów powstałych w oparciu o Pieśń nad Pieśniami. Bije z nich siła i delikatność, barwy żywe i łagodne zarazem, dzikie, a pełne czułości.
   Rosyjski malarz żydowskiego pochodzenia wyobrażał sobie Dawida i Batszebę jako oblubieńca i oblubienicę. Jeden z obrazów inspirowany jest słowami oblubienicy:
   
   Znalazłam umiłowanego mej duszy, pochwyciłam go i nie puszczę (PnP 3:4).
   
   Obraz powstał w 1958 roku. Na ciemnoczerwonym tle koń wywozi Dawida i Batszebę, a w dole widoczne są zarysy Jerozolimy z charakterystyczną sylwetką wieży Dawida.
   
   
   

4. Literalna

   Teologowie, zwolennicy tej interpretacji, wyjaśniają PnP dosłownie bez dopatrywania się jakiegokolwiek innego sensu. Uważają oni, że PnP jest poematem o miłości małżeńskiej i jako taka porusza ważny element życia ludzkiego, pochodzący od Boga. Ponieważ księga podejmuje temat miłości, nie jest utworem czysto świeckim, jest także uzupełnieniem wcześniejszych wypowiedzi Biblii na temat małżeństwa stanowionego przez Boga (Rdz 1:27-28), dlatego może znajdować się w grupie ksiąg natchnionych.
   Argumenty potwierdzające sens wyrazowy PnP:
   • interpretacja alegoryczna i typiczna nie mają żadnego potwierdzenia w samym tekście PnP - co występuje np. w tekstach prorockich dotyczących małżeństwa
   • jeśli wykluczyć sens wyrazowy mówiący o miłości oblubieńca i oblubienicy to pozostanie stwierdzenie, że nie ma sensu dosłownego w księdze, a przecież sens ten zakładają pozostałe interpretacje
   • powoływanie się na interpretacje alegoryczną stosowaną w starożytności, nie przeczy możliwości tłumaczenia PnP sensem dosłownym
   • problem spraw związanych z ludzką miłością i małżeństwem nie są Biblii obce, ale właśnie w niej otrzymują właściwy obraz i naświetlenie, bo wchodzą w plan Boży dotyczący człowieka, a więc Biblia nie może się od nich izolować
   • rolą biblistki jest ukazywanie myśli Boga zapisanych w Biblii przez autora natchnionego, a nie przedstawianie kierunku interpretacji danego tekstu
   • fakt zamieszczenia PnP wśród ksiąg mądrościowych, których głównym tematem jest człowiek, a nie wśród ksiąg prorockich, gdzie przeważa sens alegoryczny
   Ponieważ jednak Jezus sam potwierdził, że wszystkie pisma świadczą o Nim (Łk 24:25-27), jasny stąd wniosek, że interpretacja Literalna nie jest jedyna.
   
   Interpretacja ta jest spójna z całym Biblijnym przekazem i mówi o miłości pomiędzy mężczyzną i kobietą.
   "Pieśń nad Pieśniami jest dialogiem kochanków, którzy gubią się i odnajdują, nawołują i przekomarzają, ciągle jakby w poszukiwaniu siebie, w wymijaniu się w tęsknocie" - tak określiła tą księgę Anna Kamieńska (1920-1986) - polska poetka, pisarka, tłumaczka i krytyk literacki; autorka książek dla dzieci i młodzieży. Przekładała m.in. z rosyjskiego, bułgarskiego, białoruskiego, słowackiego, serbsko-chorwackiego, łacińskiego oraz hebrajskiego. W jej dorobku znajduje się blisko 100 książek.
   Pokazuje nam trzy cechy miłości mężczyzny i kobiety, które są dobre, zamierzone przez Boga i wymagają naszej stałej troski - zwłaszcza w chrześcijańskim małżeństwie.
   Bez tych cech miłość przestaje być biblijna!
   Te trzy cechy to:
   1. wzajemne bezgraniczne oddanie się sobie - egoizm i szukanie swego w prawdziwej miłości musi umrzeć
   2. potrzeba dotknięcia - widzialnego doświadczenia (poznania zmysłami, odnajdowania radości dzięki poznawaniu całym sobą, a nie tylko rozumem, rutyną, przywiązaniem)
   3. zazdrosny charakter miłości - która polega z natury regułom jeden do jeden, czyli "jest TYLKO moja/mój" i wzajemnie
   
   Biblia uczy nas, że te trzy postawy są właściwym sposobem wyrażania miłości między mężczyzną i kobietą, wzajemnie oddających się sobie "na wyłączność" i znajdujących radość w byciu ze sobą we wzajemnym przymierzu małżeńskim.
   
   Ona:
   • jest najpiękniejsza w każdym szczególe (biodra, łono, brzuch, stopy, piersi, szyja, nos, głowa, policzki, oczy, usta, zęby, zapach jej oddechu - a nawet jej smak "spływający na zęby i wargi" Oblubieńca podczas pocałunków)
   • tęskni za jego pocałunkami i zapachem, za jego imieniem
   • jest w nim zakochana i uważa go za ideał Mężczyzny
   • pragnie wtulić Oblubieńca między piersi i zachwycać się nim (PnP 1:13)
   • kiedy go brakuje - brakuje jej oddechu i staje się chora z miłości (PnP 5:6,8)
   • oddaje mu to, co nazywa "murem obronnym i basztami” - swoje ciało, i właśnie przez to, że traktuje je jak twierdzę, zyskuje uznanie oblubieńca (PnP 8:10)
   • należy tylko do niego
   On:
   • podoba się jej cały (oczy, usta, głowa, policzki, zęby, ręce - cała jego postać, a do tego "usta pełne słodyczy") (PnP 5)
   • jest w Niej zakochany i Ona dobrze o tym wie
   • uważa ją za najpiękniejszą z niewiast, wybraną "lilią między cierniami": i już nikt inny nie jest w stanie przyciągnąć Jego uwagi, bo liczy się tylko Ona (PnP 2:1)
   • jest męski, bo otacza Ją opieką
   • dotyka Ją, ale też chroni przed jakimkolwiek niepokojem (PnP 2)
   • tęskni za nią i mówi jej, że jest "słodka i czarująca"
   • nie potrafi znaleźć w Niej żadnej wady! (PnP 4:7)
   • odchodzi od zmysłów przez jeden koralik z jej naszyjnika
   Oni:
   • należą do siebie (PnP 6:3)
   • są zafascynowani sobą i nie dostrzegają w sobie żadnej skazy
   • tęsknią za sobą i chcą być tylko dla siebie (PnP 2:16)
   • chcą patrzeć na siebie (PnP 7:1)
   • ich miłość jest "potężna jak śmierć" (PnP 8:6)
   • są sobie oddani nawzajem

Przykłady interpretacji

1. księga ukazuje niezwykle gorącą miłość wzajemną oblubieńczą. Na pierwsze wrażenie zawiera ona elementy erotyczne i dąży do fizycznego zjednoczenia. Ma ona jednak charakter idealny i duchowy. Zasadnicza role odgrywa w niej moment wspólnego przebywania i radowania się sobą
2. jest to miłość między osobami, które dzieli różnica pochodzenia społecznego. Oblubieniec występuje jako król. Oblubienica jest dziewczyną z ludu, pozbawiona ojca, zdana na łasce braci, którzy jej nie kochają i wykorzystują do pracy w winnicy w skwarze słońca: "Nie baczcie na to, że jestem czarniawa, to słońce spaliło mnie. Synowie mojej matki pogniewali się na mnie. Postawili mnie na straży winnic, a własnej winnicy nie ustrzegłam" (PnP 1:6)
3. między oblubieńcami występuje nie tylko nierówność społeczna. Oblubieniec przedstawiony jest nie tylko jako król (PnP 1:2,3:4; 3:6-11), ale i jako pasterz (PnP 1:7; 2:7; 8-17), jako tajemniczą zjawę pozaziemską (PnP 2:812; 3:6; 5:1-10). Przychodzi on i znika w sposób nagły i nieoczekiwany (PnP 2:8-10; 3:1-10). Jest "promienny bielą" (PnP 5:10) i pachnie drogocennymi maściami i olejkami (PnP 1:3,12) oraz spełnia czynności w pojęciu autora symboliczne, np. zrywa lilie, mirrę z balsamem, spożywa świeży miód (PnP 5:1), i przechadza się w ogrodach pachnących balsamem pośród lilii (PnP 6:2), orzechów (PnP 6:11) i świeżych winnic (PnP 7:13), i nad źródłami żywej wody (PnP 4:14-15)
4. charakterystycznym i niezwykłym rysem tego utworu jest czysta i bezinteresowna miłość oblubieńca do oblubienicy – biednej, opuszczonej pasterki; miłość z wolnego wyboru i z wielkiej łaskawości (PnP 1:9-11,15; 2:20)

1. miłość należy rozpatrywać w kategoriach naturalnego wyposażenia człowieka przez Stwórcę. Jest to element niezwykle konstruktywny, którego nie można porównywać z dobrami udzielonymi. Nie można jej zniszczyć, bo ma moc silniejszą od śmierci (Pnp 8:5-7)
2. miłość ubogaca kobietę, bo wyzwala w niej poczucie godności, odpowiedzialności i spokoju (popiera te myśl Syr 42:9-14 mówiąc o trosce wychowawcy - ojca względem córki, (PnP 8:8-10): o staraniach ze strony rodzeństwa względem małoletniej dziewczynki – Oblubienica przez miłość stała się murem i znalazła uznanie ze strony Oblubieńca
3. miłość w pełnym wymiarze usprawnia mężczyznę do zawarcia trwałego związku małżeńskiego z jedną kobietą jest to warunek szczęśliwego małżeństwa - co podkreśla tekst (PnP 8:11-14) krytycznie odnosząc się do wielożeństwa i praktykowania kupna żony – "obraz winnicy Salomona i cena jej wydzierżawienia”). PnP podkreśla wartość małżeństwa monogamicznego, przepojonego miłością

1. księga nawiązuje do słów "bądźcie płodni i rozmnażajcie się, abyście zapełnili ziemię" (Rdz 1:28). Bóg złożył moc stwórczą w ręce mężczyzny i niewiasty. Dał im coś, co ich ku sobie pociąga i łączy. Dał im miłość, którą wyraża się w stwierdzeniu "dlatego mężczyzna opuszcza ojca swego i matkę swoją i łączy się ze swą żoną tak ściśle, że staja się jednym ciałem" (Rdz 2:24)
2. ta miłość dana mężczyźnie i kobiecie może być dla nich błogosławieństwem, ale może tez być przekleństwem – o czym mówi Rdz 6 oraz prorocy – czego skutkiem był potop, a potem (za proroków) niewola babilońska). Mimo grzechu człowieka, dar Boży nie został człowiekowi odebrany. I np. po potopie, Bóg mówi: "Wy zaś bądźcie płodni i mnóżcie się, i zaludniajcie ziemię, i miejcie nad nią władzę" (Rdz 9:7)
3. PnP nawiązuje do tekstów Rdz 1:28; 9:7 ukazując fizykalny obraz wykorzystania daru Bożego. Jest nim miłość oblubieńca i oblubienicy, którą wieńczy związek małżeński. Autorowi PnP z pewnością znane były obrazy miłości zawarte w Biblii (Abraham i Sara; Izaak i Rebeka; Jakub i Rachela, także Boaz i Rut; Tobiasz i Sara)
4. PnP nie tylko widzi miłość ludzką jako dar Boży, nakaz Boży i błogosławieństwo, ale łączy prawdy mówiące o miłości Boga do człowieka i miłości człowieka do człowieka – i ukazuje w ten sposób, że wzajemna miłość mężczyzny i kobiety może się zrealizować w pełni jedynie w miłości do Boga
5. związek człowieka z Bogiem jest podstawą miłości człowieka do człowieka. Autor PnP ukazuje tę zależność tylko w relacji do oblubieńców, ale idea związku Boga z człowiekiem ma wpływ na wszystkie dyscypliny życia ludzkiego (mocniej to wyraża Księga Syracha i Księga Mądrości). Prorocy miłość oblubieńca i oblubienicy i małżeńska odnoszą do Jahwe do narodu wybranego – natomiast w PnP kierunek jest odwrotny: w miłości jaką Bóg umiłował swój naród mieści się miłość człowieka do człowieka
6. miłość będąca darem Bożym, została człowiekowi przez Boga zadana. Od jej realizacji zależy kontynuacja Bożego aktu stwórczego i także zbawienia człowieka